معاون امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: خام‌فروشی اطلاعات یکی از مشکلات اصلی رسانه‌های علمی است و برای رفع این مسئله باید به اطلاعات ارزش افزوده اضافه شود.

به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ پنجمین نشست ترویج علم بنیاد مصطفی(ص) با موضوع  «انتشار اخبار علمی در رسانه‌های جمعی؛ انتظارات، واقعیت‌ها» با حضور محمد خدادی، معاون امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سیده زهرا اجاق، سرپرست پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات، گوهر رضا، عضو موسسه علمی ارتباطات علم و منابع اطلاعاتی هند و شماری از خبرنگاران رسانه‌های داخلی و خارجی، دوشنبه 17 خرداد در محل سالن جلسات معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی برگزار شد.

محمد خدادی در این نشست اظهار داشت: علم و رسانه یک رابطه کاملاً متقابل دارند و در موارد زیادی این دو حوزه به کمک یکدیگر می‌آیند. جریان رسانه امروز برگرفته از علم است. علم باعث شد شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی تبدیل به رسانه شوند. در مقابل، رسانه نیز علم را تبدیل به دغدغه مردم کرد. در گذشته فرایند انتقال پیام زمان زیادی می‌برد ولی اکنون به لطف توسعه علم و ایجاد شبکه‌های اجتماعی هر پیامی با سرعت انتقال می‌یابد.

خدادی خبرگزاری را بزرگترین بنگاه‌های اطلاع‌رسانی و کارخانه تولید اطلاعات دانست و گفت: امروز همه به کمک یک گوشی تلفن همراه می‌توانند مراحل تولید و پردازش و انتشار اطلاعات را انجام دهند. این فرصت را علم و فناوری ایجاد کرد.

هر جا علم مرجع بود کرونا کنترل شد

معاون امور مطبوعاتی با بیان این که امروزه با حجم نامحدود اطلاعات روبرو هستیم تأکید کرد: آتشفشان اطلاعات در تمام نقاط زمین فوران کرده و حجمی پیش‌بینی ناپذیر از اطلاعات را در پی داشته است. بحران علمی ما در این شرایط مرجع اطلاعات است؛ چون بعضا فیک نیوز (جعل‌خبر) تبدیل به یک منبع علمی می‌شود. در ماجرای کرونا هر جا علم مرجع بود کرونا کنترل شد. من به عنوان دبیر کمیته اطلاع‌رسانی ستاد ملی مقابله با کرونا تلاش کردم جلوی اطلاعات دروغین درباره این ویروس را بگیرم.

خدادی با اشاره به این نکته که شرایط حکمرانی بر توسعه علم تاثیرگذار است، توضیح داد: در کشوری مثل عربستان دغدغه علم وجود ندارد چون تمام ابزارهای مورد استفاده خود را وارد می‌کنند. اما در کشور ما که مثلاً کمبود کیت آزمایشگاهی داریم، دغدغه علم بیشتر است و اخبار این حوزه اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

امروز از مخاطب به اطلاعات می‌رسیم

وی چالش اصلی روزنامه‌نگاری را موضوع مخاطب دانست و گفت: در گذشته از اطلاعات به مخاطب می‌رسیدم؛ ولی امروز از مخاطب به اطلاعات می‌رسیم. یعنی باید قبل از تولید محتوا نیاز مخاطب را بررسی کنیم. وقتی وارد حوزه علم می‌شویم، باید مخاطب عام را از خاص جدا کنیم. نیازشناسی باید قبل از تولید محتوا صورت بگیرد. امروز نزدیک به ۱۳ هزار رسانه با مجوز داریم که در سطح حرکت کردند و به عمیق نشدند. بین رسانه‌های مجوزدار رسانه علمی‌تخصصی کاربردی نداریم. معاونت مطبوعاتی از تخصصی شدن رسانه‌ها استقبال می‌کند و منابعش بیشتر در خدمت این دست رسانه‌هاست.

خدادی افزود: زبان علم زبان تخصصی است. روزنامه نگار علم باید این اطلاعات را برای مخاطب عام ساده‌سازی و مصداق‌سازی و مقایسه‌ای کند. باید به اطلاعات ارزش افزوده اضافه کنیم. چون خام فروشی اطلاعات یکی از مشکلات عرصه اطلاع‌رسانی است. اگر اطلاعات تبدیل به باور شود و در بستر اقناع قرار گیرد، مخاطب یک رسانه را انتخاب می‌کند.

روزنامه‌نگاری علمی باید واقعیت اخبار را فاش کند

در ادامه جلسه سرپرست پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات با اشاره به شکافی که بین علم و رسانه در تمام جوامع وجود دارد گفت: هنگامی که علم وارد ایران شد، توقع داشتیم حلال مشکلات باشد. علم به عنوان یک سیستم شناختی و روش دیدن دنیا درک نشد و به عنوان ابزاری که باید شکست نظامی ما را جبران کند شناخته شد. این برداشت تاریخی از علم در رسانه‌ها اثر گذاشت. رویکرد رسانه‌های داخلی به علم به عنوان حلال مشکلات بوده است. در حالی که روزنامه‌نگاران علم باید رویکرد خود در خصوص انتقال علم را تغییر دهند.

سیده زهرا اجاق، با بیان این که آموزش روزنامه‌نگاری علم در ایران دچار آسیب‌دیدگی است توضیح داد: در این زمینه پژوهشی انجام نداده و روزنامه‌نگار علمی هم تربیت نکرده‌ایم. در فضای رسانه‌ای که کننده محتوا خود مخاطب است، شبه‌علم بروز پیدا می‌کند و اشکال دیگر دانش وارد رقابت می‌شود.

وی افزود: روزنامه‌نگار علمی باید خودش این توانایی داشته باشد که فیک نیوز (خبر جعلی) را تشخیص و ویژگی‌های آن را برای مخاطب توضیح دهد. همچنین با مخاطب گفتگو و تعامل داشته باشد. در کشور ما خبر یک دستگاه کرونایاب جعلی منتشر می‌شود. در‌حالی‌که این دستگاه از فیلتر علمی نگذاشته و و درباره‌اش بحث نشده است. ۱۲ نهاد قول تولید واکسن می‌دهند که فقط محصول تعدادی از آنها معتبر است. روزنامه‌نگاری علمی باید واقعیت این اخبار را فاش کند.

گسترش شکاف بین دانشمندان و مردم

رئیس بخش ویدئوهای علمی و مؤسسه ارتباطات علم و منابع هند در ادامه این نشست گفت: عدم درک صحیح رسانه‌ها از مفاهیم علمی منجر به گسترش شکاف بین دانشمندان و مردم می‌شود.

گوهر رضا با بیان این که زبان دانشمندان توسط مردم به خوبی فهم نمی شود تأکید کرد: به افرادی نیاز داریم که زبان دانشمندان را به زبان مردم عادی ترجمه کنند و در حال حاضر خلأ این افراد حس می شود. هنوز هم زبان دانشمندان برای بخش گسترده‌ای از جامعه قابل درک نیست و در اینجا نقش رسانه‌ها اهمیت پیدا می‌کند.

وی افزود: وقتی رسانه‌ها باهم رقابت می‌کنند علم نیز باید با همه حوزه‌ها نظیر فرهنگ و سیاست رقابت کند. همین رقابتی شدن شرایط کار را برای خبرنگاران سخت می‌کند. علم در این رقابت کارش سخت می‌شود و شکست می خورد. چون آمار و ارقام و واقعیت‌ها برای مردم عادی چندان جذابیت ندارد.

گفتنی است خبرنگاران رسانه‌هایی چون فاینشنال تایمز، هدهد، صدای افغان، اسپوتنیک، کونا، راپتلی، TRT ترکیه، گلی کردستان، یونهاپ، الجزیره، المسیره، المنار، تمدن، آسوشیتدپرس، دمیراورن، ترند، العهد،هدایت، العربی جدید، الاتجاء و افه ازجمله خبرنگاران خارجی حاضر در این نشست تخصصی بودند.